2017-10-04

PESEL osobisty identyfikator

dowiedz się więcej o tym numerze

Powszechnie posługujemy się swoimi danymi w postaci imienia i nazwiska. Również adres zamieszkania pozwala określić naszą tożsamość. Z punktu widzenia ścisłego podejścia informatycznego XXI nie jest to do końca poprawna metoda identyfikacji. Nic nie stoi na przeszkodzie aby pod tym samym

adresem figurowały dwie osoby o identycznym imieniu i nazwisku, płci a nawet wieku. Oczywistym jest, że dołożenie daty urodzenia i kolejnych kryteriów może pomóc. Posługiwanie się jednak szeregiem danych jest często problematyczne i czasochłonne. Identyfikację naszej osoby, która nie pozostawia wolnego pola manewru stanowi numer PESEL.

Czym jest PESEL

Słowo PESEL to skrót od Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności. Należy go rozumieć jako pewien zbiór danych dotyczących określonej jednostki. Zbiór ten zawiera między innymi takie informacje jak: imię i nazwisko, adres zameldowania, datę urodzenia i śmierci, stan cywilny itp.  Dokładne informacje jakie dane są przechowywane określono w Art. 8 Ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. Każdy zainteresowany, którego dane dotyczą ma możliwość bezpłatnego i szybkiego wglądu do tego rejestru przez internet. Aby uzyskać dostęp, koniecznym jest posiadanie profilu zaufanego. Natychmiastową informację zwrotną otrzymamy za pośrednictwem strony rządowej twoje dane w rejestrze PESEL.

Źródła systemu sięgają lat 70-tych dwudziestego wieku i są związane z początkami cyfryzacji. Ciekawostką jest, że prekursorem funkcjonującym obok był system MAGISTER, opracowany przez Służbę Bezpieczeństwa na potrzeby ewidencji osób z wyższym wykształceniem, mogącej stanowić zagrożenie dla aparatu państwa totalitarnego. Stanowił on bazę do dalszej rozbudowy systemu PESEL. Sam numer PESEL, którym posługujemy się codziennie składa się z 11 cyfr. Możemy go znaleźć między innymi na dowodzie osobistym. Otrzymujemy go z przymusu po urodzeniu podczas rejestracji w USC (Urząd Stanu Cywilnego) i towarzyszy nam przez całe życie. Również po naszej śmierci nikt inny nie dostanie takiego samego. Obcokrajowcy ze stałym lub czasowym pobytem też otrzymują numer PESEL.

PESEL jako nasze ID

Czy numerek, który chyba większość zna na pamięć jest przypadkowym ciągiem cyferek? Otóż nie, już w samym numerze jest zapisanych kilka podstawowych informacji o jego właścicielu. Cztery pierwsze cyfry podają datę urodzenia w formacie rok, miesiąc i dzień. Osoby urodzone w latach 1900-1999 mają ją bardzo czytelną. Dla przykładu osoba urodzona 21 czerwca 1915 roku, będzie mieć zapis w postaci 150621. W związku z tym, że są tylko dwa miejsca na określenie roku i nie bardzo jest możliwość odróżnienia od daty 21 czerwca 1815 lub 2015 roku, wprowadzono zasadę, że dla określenia innego stulecia dodajemy pewną liczbę do miesięcy:

• lata 1800 - 1899 dodajemy 80
• lata 1900 - 1999 dodajemy 0 lub nic nie dodajemy :-)
• lata 2000 - 2099 dodajemy 20
• lata 2100 - 2199 dodajemy 40
• lata 2200 - 2299 dodajemy 60

Co ciekawe dwa ostatnie stulecia nie są wymienione w ustawie, że tak akurat ma być. W powszechnie dostępnych źródłach mamy tak podane, pewnie z racji dbałości o bardzo przyszłe pokolenia :-) Na podstawie przytoczonych faktów, data 21 czerwca 2017 roku, będzie mieć więc postać 172621. Kolejne cztery cyfry to numer porządkowy w kolejności wpływu wniosków (kolejność nie jest zawsze zachowana) o nadanie numeru z czego ostatnia cyfra oznacza płeć. Parzyste to kobiety, nieparzyste to mężczyźni:

• cyfra 0, 2, 4, 6, 8 – płeć żeńska
• cyfra 1, 3, 5, 7, 9 – płeć męska

Ostatnia jedenasta cyfra to cyfra kontrolna.

Jak sprawdzić poprawność numeru PESEL

Będzie nam do tego potrzebna tak zwana waga. Istnieje kilka równoważnych wag, my weźmiemy dwie: 1379137913 i 9731973197. Na początek posłużymy się tą pierwszą umieszczoną na stronie prowadzonej przez Ministerstwo Cyfryzacji. Przykład będzie wyglądał następująco:

WAGA 1379137913

1×a + 3×b + 7×c + 9×d + 1×e + 3×f + 7×g + 9×h + 1×i + 3×j

Poszczególne litery oznaczają kolejne cyfry z numeru PESEL. Pierwszą cyfrę mnożymy przez 1, drugą przez 3, trzecią przez 7 i tak dalej, aż do dziesiątej. Jeżeli wykonując mnożenie otrzymamy którykolwiek wynik dwucyfrowy to do dalszych obliczeń pod uwagę bierzemy tylko drugą cyfrę. Następnie tak obliczone wyniki wszystkie sumujemy razem. Na koniec to wszystko w przypadku kiedy wynik jest liczbą jednocyfrową odejmujemy od 10, w przeciwnym razie od 10 odejmujemy tylko drugą cyfrę. W ten sposób wyznaczymy cyfrę kontrolną, którą porównujemy z ostatnią jedenastą cyfrą numeru i jeżeli są takie same to podany PESEL jest prawidłowy. Rozważmy to na przykładzie:

PESEL 85061507646

1×8+3×5+7×0+9×6+1×1+3×5+7×0+9×7+1×6+3×4

8+15+0+54+1+15+0+63+6+12

zgodnie z tym co napisano powyżej do dalszych obliczeń bierzemy (podkreślono)

8+5+0+4+1+5+0+3+6+2=34

Ponieważ wynik jest dwucyfrowy to od 10 odejmujemy drugą cyfrę, czyli 4 (działanie 10 - 4). Otrzymany wynik to cyfra kontrolna, w tym przypadku 6. Wychodzi na to, że testowany numer jest prawidłowy. Może się zdarzyć, że druga cyfra wyjdzie 0 (działanie 10-0), wtedy przyjmujemy za cyfrę kontrolną 0.

Inną metodą bez sprawdzania czy wynikiem mnożenia i dodawania są liczby jedno lub dwucyfrowe jest dzielenie przez 10 i sprawdzanie reszty z tego dzielenia. Dla podanego przykładu będzie wyglądać to następująco:

8+15+0+54+1+15+0+63+6+12=174 174/10=17,4 reszta 4

Na koniec otrzymaną resztę odejmujemy od 10 na tych samych zasadach co wcześniej (działanie 10-4) i powinniśmy otrzymać to samo.

Zastosowanie drugiej wagi jest chyba najlepszym pomysłem. Algorytm sprawdzenia poprawności na podstawie cyfry kontrolnej jest najprostszy i nie ma konieczności odejmowania już reszty od 10 na końcu obliczeń. Sprawdźmy zatem dla tego samego numeru obliczenia:

WAGA 9731973197

9×a + 7×b + 3×c + 1×d + 9×e + 7×f + 3×g + 1×h + 9×i + 7×j

9×8+7×5+3×0+1×6+9×1+7×5+3×0+1×7+9×6+7×4=72+35+0+6+9+35+0+7+54+28=246 246/10=24,6 reszta 6 - cyfra kontrolna

Niestety, aby sprawdzić poprawność numeru PESEL weryfikacja samej cyfry kontrolnej nie jest wystarczająca. Numer 00000000000 lub 44444444444 okaże się prawidłowy. Koniecznym jest sprawdzenie dodatkowo zakresu poszczególnych składników daty. Na przykład piąta cyfra powinna być mniejsza od 4, czwarta większa od 0. Algorytm nie jest też odporny na kilka przypadków jakie mogą wystąpić oraz ograniczoną liczbę "czeskich błędów", jednak w znakomitej większości pozwala ustalić poprawność numeru.

Weryfikator PESEL

Kolor czerwony - zły, kolor zielony - poprawny

PESEL

Czy raz przyznany PESEL ulega zmianie

Zdarza się to sporadycznie i tylko w wyjątkowych sytuacjach. Na przykład w skutek błędów administracyjnych w jego przyznaniu lub tajnej adopcji. Z racji tego, że zawiera również informację o płci, może okazać się konieczność jego aktualizacji. Przypadki zmiany orientacji na przeciwną mają miejsce w różnym wieku, a postęp w medycynie skutecznie w tym pomaga. Niestety na przegranej pozycji stoją osoby kwalifikujące się do obu grup jednocześnie. PESEL nie dopuszcza jednak takiej możliwości i muszą opowiedzieć się jako która płeć mają figurować w rejestrach :-)

Numer PESEL nie jest tajny

W przeciwieństwie do różnych kodów PIN i haseł, którymi posługujemy się codziennie, PESEL nie jest z założenia tak tajny. Praktycznie wszędzie gdzie się udamy, kiedy będzie wymagane potwierdzenie naszej tożsamości podajemy numer PESEL. Znajduje się też na dowodzie, który okazujemy w wielu przypadkach. Również starając się o pożyczkę będziemy musieli go podać. W przypadku zarządów spółek znajdziemy go publicznie dostępnego w internecie, na przykład w bazie KRS. Nie jest więc to jakiś specjalnie zastrzeżony numer, jednak dobrą zasadą jest udostępnianie go tam gdzie to konieczne bez specjalnego upubliczniania na prawo i lewo.

Zadaj pytanie lub podyskutuj na ten temat ...